Het waren spannende weken voor wie het nieuws volgt. Ja, toch? Het begon in Tunesië. Het sloeg over naar meerdere Arabische staten. De gebeurtenissen in Egypte werden dagelijks wereldnieuws. Op het moment dat we dit artikel schrijven, op de “dag van het vertrek” (van president Mubarak) weten we niet hoe het verder zal gaan. Maar als je hoorde en zag en las wat er allemaal gebeurde in Caïro ..... Zouden de demonstraties “vreedzaam” blijven? Of zou er een burgeroorlog uitbreken? Met alle verschrikkelijke gevolgen voor misschien wel het hele Midden-Oosten? Zouden de gematigde krachten de overhand houden? Of zouden extremistische moslims hun kans grijpen? Zou er een nieuwe bedreiging voor Israël ontstaan?
Allemaal vragen die betrokken nieuwsvolgers bezig hebben gehouden.
Hoewel ..... Voor de media en heel veel (niet alle!) opinieleiders leek één ding wel vast te staan: natuurlijk hebben de demonstranten gelijk en natuurlijk moest president Mubarak onmiddellijk weg. En dan de invoering van de vanzelfsprekende democratie!
Hoe moeten we als christenen tegen deze gebeurtenissen aankijken?
Sympathie
Het is gemakkelijk sympathie te hebben voor de betogers in Egypte en in andere Arabische landen. De meeste Arabische regeringen voeren een beleid waarin weinig of geen rekening gehouden wordt met de belangen van het volk. Er is veel ruimte voor machtswellust, corruptie en zelfverrijking. Volksvertegenwoordigingen hebben weinig of geen invloed, ze fungeren vaak alleen als een mooi democratisch verfje maar kunnen het regeringsbeleid niet echt beïnvloeden. Met de mensenrechten is het over het algemeen slecht gesteld. Er is enorm veel armoede, werkloosheid, gebrek aan onderwijs en gebrek aan fundamentele gezondheidszorg. Ja, dat dan de maat een keer vol is, is beslist te begrijpen.
En dus keuren we in ons hart, en misschien ook wel openlijk, de gebeurtenissen in principe goed? En hebben we alleen maar zorg over mogelijke excessen? Dus vinden we ook dat het inderdaad toch wel eens tijd wordt dat ook in Arabische landen de westerse democratie werkelijk wordt ingesteld?Regeringsvormen
Christenen moeten altijd terug naar de Bijbel om de betekenis van belangrijke gebeurtenissen te kunnen zien. Iemand die dat heel goed heeft uitgelegd is bijvoorbeeld Calvijn. In de Institutie, de beschrijving van de christelijke, de bijbelse leer, wijdt Calvijn ook een hoofdstuk aan de burgerlijke overheid. (Deel IV, hoofdstuk XX). Het onderwijs van Calvijn vinden we compact samengevat terug in de Nederlandse Geloofsbelijdenis, art. 36. Calvijn kende in zijn tijd nog niet de democratie zoals wij die hebben. Maar hij zag wel dat er verschillende regeringsvormen waren. Hij onderscheidde de regering door koningen en vorsten, door een aantal vooraanstaande personen maar ook door op een of andere manier gekozen raden. En dan maakt het eigenlijk niet uit hoe dat precies zit. Want al die verschillende overheden hebben dezelfde opdracht en dezelfde plichten. Alle overheden ontlenen hun gezag aan de HERE. En dus hebben ze alle te regeren naar de geboden en normen die we vinden in Gods Woord. Ja zelfs moeten de overheden met de grootste naarstigheid zich hierop toeleggen, dat ze niet dulden, dat de vrijheid, tot wier beschermers zij aangesteld zijn, in enig opzicht verminderd, laat staan geschonden wordt. Indien ze daarin te nalatig en te weinig bezorgd zijn, zijn ze trouweloos in hun ambt en verraders van hun vaderland. Maar indien zij, aan wie de Here een andere soort van bestuur heeft toegedeeld, dit op zich toepassen, zodat ze daardoor opgeruid worden om te streven naar verandering, dan zal die gedachte niet alleen dwaas en overtollig zijn, maar ook geheel en al schadelijk. Indien gij niet slechts op één staat de ogen gericht houdt, maar tegelijk de ganse wereld rondziet en beschouwt, of althans uw blik over verder gelegen landstreken laat gaan, dan zult gij zeker bevinden, dat het door de Goddelijke voorzienigheid niet zonder reden zo beschikt is, dat verschillende landen door verschillende regeringsvormen bestuurd worden. Want evenals de elementen slechts door een ongelijke vermenging onderling samenhangen, zo worden ook deze regeringsvormen door een zekere ongelijkheid zeer goed saamgehouden. Trouwens ook dit alles wordt onnodig gezegd tot hen, voor wie de wil des Heren voldoende is. Want indien het Hem goeddunkt koningen te stellen over koninkrijken, en over vrije staten senatoren of raadsheren, dan is het onze plicht, wie Hij ook gesteld heeft over de plaatsen, waar wij leven, ons hun gehoorzaam en onderdanig te betonen.(Institutie deel IV, hoofdstuk XX, §8; vertaling dr. A. Sizoo, bewerkt door dr. W. van ’t Spijker).
Oplossing?
We leren hieruit en uit andere delen van dit hoofdstuk (leest u het gerust eens na, het is heel verhelderend voor onze gereformeerde kijk op de overheid) dat dus niet de regeringsvorm bepalend is maar de manier waarop overheden hun opdracht uitvoeren. Ze horen beschermers te zijn van de vrijheden van het volk waarover ze door de HERE gesteld zijn. Wanneer zij daarin nalatig zijn is het oordeel van Calvijn scherp: ze zijn dan trouweloos en landverraders.
Als we naar de Arabische wereld kijken, dan is wel duidelijk dat de meeste regeringen onder dit oordeel van Calvijn vallen. En dan is het ook duidelijk dat er inderdaad iets veranderen moet.
Maar daarmee is nog lang niet alles gezegd. Voor de westerse toeschouwers betekent die verandering in hoofdzaak één ding: instelling van een democratie naar westers model. Dat zou dé oplossing zijn van de problemen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika.
Maar, zoals gezegd, het zit niet in de vorm van de regering. Voor de gelovige is het duidelijk: de HERE geeft aan het ene volk deze overheid en aan het andere volk een heel andere. Het zit in de wíjze van regeren: houdt de overheid zich aan haar goddelijke opdracht? En als dat de vraag is, moeten we dan als christenen niet zeggen: een westerse democratie is niet de eerste noodzaak, maar nieuw moreel besef? Nieuw besef van verantwoordelijkheden? Ook in een parlementaire democratie is de vrijheid niet gewaarborgd. Laten we ons geen illusies maken. Ook wij leven in een grondwettelijk gewaarborgde democratie. Grondwetten hadden oorspronkelijk de bedoeling om misbruik van macht tegen te gaan. Het waren overeenkomsten tussen overheid en bevolking van een staat, waarbij de rechten en plichten van beide werden beschreven. De verhouding tussen overheid en staat werd daarin vastgelegd. Om aan de ene kant de mogelijkheid van machtsmisbruik van de kant van de overheid te voorkomen. En aan de andere kant de overheid wel de mogelijkheden te geven om werkelijk te regeren. Belangrijk is daarbij altijd geweest de bescherming van minderheden en de rechten van minderheden en de mogelijkheid dat alle “richtingen” binnen een natie gehoord worden en gerespecteerd.
Maar tegenwoordig gaan we steeds meer de kant op van een democratie waarbij alleen nog maar wordt uitgegaan van “de helft plus 1”. Waarbij rechten van minderheden steeds minder tellen. Dat is het gevolg van het verdwijnen van het geloof. Als je niet gelooft, dan doe je ook niets meer met Gods geboden. Dan ben je niet meer geïnteresseerd in een rechtvaardige samenleving naar de orde die de HERE heeft ingesteld. Maar dan telt alleen eigenbelang. Dan kom je terecht in de waan van de dag. Dan telt alleen de absolute meerderheid op een bepaald moment. (Tenzij die meerderheid rechts is, dan wordt die niet gerespecteerd maar dan moet koste wat kost, zo probeert men ons aan te praten, die meerderheid omgezet worden in een linkse; iets wat we in Nederland helaas vandaag meemaken). Onze westerse democratie is dan ook geen product meer van bijvoorbeeld Middeleeuwse christelijke opvattingen of van de Reformatie maar van de Franse Revolutie. Waarbij overheden geen gezag van God hebben maar alleen gelegitimeerd zijn door de wil van “het volk”. En waar de doorwerking van de principes van de revolutie gehinderd worden, daar worden de grondrechten aangepast. Denk maar aan de discussie over de grondrechten in Nederland en welk grondrecht boven de andere gaat. Godsdienstvrijheid of gelijke behandeling?
Slechte overheid
Het invoeren van een westerse vorm van democratie op zich is dus geen oplossing. De verandering moet allereerst een verandering zijn van gezindheid, van morele instelling. Ja, misschien komen de Arabische volken dan uiteindelijk ook wel terecht bij een democratische regeringsvorm. Maar een wondermiddel is dat niet. Het was, meen ik, de bekende Winston Churchill, die uitsprak dat onze democratie niet de beste maar “de minst slechte” regeringsvorm is.
Bovendien zegt Calvijn nog meer: wat voor overheid de HERE ons ook heeft toebedeeld (het is Zijn werk!), we moeten ons altijd gehoorzaam en onderdanig betonen. Verderop in de Institutie zegt hij het nog duidelijker: Maar indien wij op Gods Woord letten, zal dat ons verder leiden en leren, dat we niet alleen onderdanig moeten zijn aan de regering van die vorsten, die behoorlijk en met de verschuldigde trouw hun ambt jegens ons waarnemen, maar aan de regering van allen, die het bewind, op welke wijze dan ook, voeren, ook al deden ze niets minder dan hetgeen de plicht is der vorsten. Want ofschoon de Here betuigt, dat het overheidsambt een zeer hoge gave zijner weldadigheid is tot bewaring van het welzijn der mensen, en ofschoon Hij aan de overheidspersonen zelf hun gebied voorschrijft, zo verklaart Hij toch tevens, dat ze, hoedanigen ze ook zijn, slechts van Hem hun heerschappij hebben; dat zij, die tot algemeen nut regeren, wel de ware voorbeelden en bewijzen zijn van zijn weldadigheid, maar dat zij, die onrechtvaardig en heerszuchtig regeren, door Hem zijn verwekt om de ongerechtigheid des volks te straffen; dat allen gelijkelijk met die heilige majesteit zijn bekleed, waarmee Hij de wettige macht heeft toegerust. Ik zal niet verder gaan, voordat ik hiervan enige getuigenissen heb bijgebracht. Job 34:30 Hos. 13:11 Jes. 3:4 Jes. 10:5 Deut. 28:29. En toch behoeven we geen moeite te doen om te bewijzen, dat een goddeloos koning een toorn des Heren is over een land, daar ik meen, dat er niemand zal zijn, die dit zal tegenspreken, en wanneer we zo over een koning spreken, zal van hem niet meer gezegd zijn dan van een rover, die uw goed rooft, en van een overspeler, die uw bed bevlekt, en van een sluipmoordenaar, die u begeert te vermoorden; want de Schrift somt al dergelijke rampen op onder de vloeken Gods. Maar laat ons meer ons er op toeleggen om te bewijzen hetgeen niet zo gemakkelijk door het verstand der mensen wordt aanvaard, namelijk dat in een zeer slecht mens, die alle eer geheel onwaardig is, maar bil wie de openbare macht berust, die verheven en Goddelijke macht woont welke de Here aan de dienaren van zijn gerechtigheid en oordeel door zijn Woord heeft opgedragen; en dat daarom de onderdanen hem dezelfde eerbied en dezelfde achting moeten toedragen, voorzover de openbare gehoorzaamheid betreft, die ze aan een zeer goede koning, wanneer hun die gegeven werd, zouden toedragen.(§25)
Sommige dingen uit dit citaat zouden we nu misschien iets anders formuleren maar waar het om gaat is: aan een zeer slechte overheid (vergelijking met een rover, een moordenaar!) moeten we evengoed gehoorzaam zijn en respect betonen als aan een goede overheid. Op een andere plaats zegt Calvijn dat onderdanen de overheid moeten vermanen als die overheid zijn opdracht verwaarloost maar dat ze niet in opstand mogen komen. Dat gaat tegen het menselijk verstand in. Maar het is het gebod van God. Want ook die slechte overheid is door de HERE gegeven. En niet zonder reden. Niets gaat buiten de wil van de HERE om.
Dat betekent niet dat het handelen van allerlei leiders in de wereld maar goedgekeurd moet worden. Het betekent wel dat we anders kijken naar “demonstraties” en revoluties.Demonstraties
Sympathie voor Caïro? Het is maar hoe je er naar kijkt. Ja, als je kijkt naar de moeilijke en onrechtvaardige omstandigheden waarin de Arabische volken leven. Ja, als we uitgaan van mededogen met medemensen. Nee, denken we, als het gaat om de middelen die worden toegepast en het doel waarnaar wordt gestreefd. Want ook al praten de media steeds over “demonstraties”, in werkelijkheid gaat het om een zgn. “vreedzame revolutie”. En wat is dan vreedzaam? De overheid wordt niet meer gehoorzaamd en er hoeft maar heel weinig te gebeuren of er vindt heel veel geweld en bloedvergieten plaats. In Tunesië is dat al het geval geweest en ook in Caïro is al voor vele tientallen miljoenen vernield in de eerste dagen van de “demonstraties”.
We moeten als christenen oppassen dat we ons door de media, door tv, radio, internet en krant niet op het verkeerde been laten zetten. De berichtgeving is vaak eenzijdig en steeds vaker gebaseerd op twitterberichten van mensen die er midden in zitten, die emotioneel betrokken zijn en die niet de afstand hebben om objectief te berichten. Het rustig lezen van een kleine christelijke krant geeft vaak een juister beeld dan een dramatisch NOS-bericht.Raadsplan
Als christenen moeten we bij onze beoordeling nog iets betrekken. Misschien wel in de eerste plaats, nog voor bovenstaande overwegingen. Dat is dat de HERE alles op aarde in Zijn hand houdt en leidt. Hij voert de wereld naar de Jongste Dag. Hij bouwt Zijn kerk en roept de zijnen. Alles wat gebeurt is uiteindelijk dienstbaar aan Gods weg met de wereld. Naar Zijn raadsplan. Dat betekent dat we bij ons kijken naar Caïro ook moeten denken aan de gevolgen voor christenen, voor de kerk, voor het evangelie. Dat betekent dat we in alle gebeurtenissen ook moeten zien de tekenen van de tijd. De aarde zal steeds meer vol zijn van onrecht. Mensen en volken staan tegen elkaar op. De kerk zal zwaar vervolgd worden en uiteindelijk als tot niets komen. Zo werkt de HERE. Zo, langs die weg, gaan we de Jongste Dag tegemoet.
En dan is dus ook de vraag: wat betekenen deze gebeurtenissen in het licht van Gods kerkvergaderend werk? Wat betekenen de gebeurtenissen in het licht ook van de komende antichrist? Zeker is dat alle revolutie de volken verder brengt op de weg bij de HERE vandaan.Gebed
Wij weten niet hoe het verder zal gaan in het Midden-Oosten. Of er misschien tijdelijk verbetering zal komen in het lot van de volken. Of dat het een eerste begin is van meer chaos en meer kwaad. Mensen kunnen regeringen omver werpen. En zich in revolutionair handelen verheffen tegen God. Maar de HERE lacht. Het is in Zijn hand! We weten dat ten diepste er maar één weg is naar een echt rechtvaardige samenleving. Een toestand die we hier, in deze bedeling, nooit volkomen zullen bereiken. De echte toekomst ligt op de nieuwe aarde, in de herschepping van alle dingen door onze Here Jezus Christus.
Christenen hebben, als ze zelf niet werkelijk iets kunnen veranderen, één machtig instrument om zaken te beïnvloeden als de HERE dat wil: het gebed. Als wij bidden voor de Arabische volken, laat dat dan niet allereerst zijn om vrijheid en democratie. Maar in de eerste plaats om wijsheid en rechtvaardigheid bij alle betrokkenen. En, bovenal, om de verspreiding en de doorwerking van Gods Woord. En de weerhouding door onze God van het kwaad.
Laat dan in alles Zijn wil geschieden en laat de Here Jezus spoedig mogen komen.