In onze tijd is er veel te doen over de vraag hoe we de Bijbel uit moeten leggen. Je hoort bijvoorbeeld in sommige kringen dat de vrouw in het ambt mag, of dat homoseksualiteit helemaal geen probleem is. Maar het heeft ook alles te maken met ons eigen dagelijks leven. Met belangrijke vragen, zoals: spreekt God in de Bijbel? Of zijn alleen maar mensen aan het woord? En weet je wel zeker dat God zegt dat je Hem moet dienen? Misschien begrijp je de Bijbel wel helemaal niet, of lees je het verkeerd en leg je je eigen visie op de tekst! Als dat zo zou zijn dan dien je God helemaal niet, zoals Hij dat van je vraagt!
Je moet wel zeker van je zaak zijn!
Ben jij dat?
In het vakgebied 'hermeneutiek' wordt over deze vraag nagedacht: hoe lezen wij de Bijbel? We willen in een aantal artikelen ingaan op de hermeneutiek: de vraag hoe we de Bijbel moeten lezen. Wat is hermeneutiek en hoe moeten we er tegenaan kijken?
Hermeneutiek
Wat is hermeneutiek? Hermeneutiek komt uit het Grieks. Het betekent duiden, uitleggen, verklaren. Zo wordt het Griekse werkwoord bijvoorbeeld in Lucas 24: 27 en Hebreeën 7:2 gebruikt, waar het uitleggen of interpreteren betekent.
Echter het woord hermeneutiek heeft een eigen ontwikkeling gehad. De betekenis is een eigen leven gaan leiden. De betekenis van het woord hermeneutiek is langzamerhand ingeperkt tot de regels van het interpreteren. Als je het over de hermeneutiek hebt dan spreek je dus over de regels waar je je aan moet houden als je iets interpreteert.
Regels die bijvoorbeeld over de volgende vragen gaan: welke stappen mag je zetten in je uitleg? Waar moet je op letten als je iets interpreteert? Wat speelt er allemaal mee in je interpretatie? Het gaat dus eigenlijk om het hele proces van begrijpen, verstaan, communiceren.Exegese
Een ander lastig woord is 'exegese'. Dat betekent ook uitleggen, interpreteren. Dit woord komt in het Nieuwe Testament voor, bijvoorbeeld in Lucas 24:35 en Handelingen 10:8, waar het vertellen of uitleggen betekent.
De betekenis van dit woord heeft een eigen ontwikkeling gehad in de loop van de tijd. Tegenwoordig ligt de betekenis ervan dichter bij 'het uitleggen van iets'. Als ik een tekst uitleg dan ben ik aan het exegetiseren, verklaren.
Om een voorbeeld te geven: Klaas zegt: “De tekst in Mattheüs 5 vers 1 dat de Here Jezus de berg opging en leerde betekent natuurlijk dat Hij net als Mozes de wet ging uitleggen.” Terwijl Piet daartegenin gaat en zegt: “Nee, dat staat er toch helemaal niet? Hij zonderde zich gewoon af van de schare, meer niet!” Klaas en Piet verschillen zo van hun exegese van deze tekst en zullen daarom op zoek moeten gaan naar de betekenis ervan.
Exegese betekent dus uitleg, iets verklaren.
Exegese en hermeneutiek hebben dus wel veel met elkaar te maken. Exegese is de uitleg en de hermeneutiek behandeld de regels die je toepast bij het uitleggen. Kortom, de hermeneutiek beschrijft de regels van het exegetiseren.Communiceren
Bij het woord communiceren hoef ik natuurlijk niet uit te leggen dat dit het uitwisselen van informatie is. Dat komen we dagelijks tegen. Je communiceert met je ouders, als je opstaat en je brood smeert. Of je communiceert niet, omdat je een ochtendhumeur hebt.
Maar eigenlijk communiceer je dan ook, alleen dan zonder woorden. Want je ouders weten dan heus wel dat ze je maar beter even niet aan kunnen spreken. Dat begrijpen ze, ook zonder woorden. Dat heb je aangegeven door de manier waarop je naar beneden kwam, hoe je keek of je gedroeg. Dat is ook communicatie! Een communicatie zonder woorden (non-verbaal). In de communicatie speelt exegese (elkaar begrijpen en verstaan) een grote rol. Hoe moet je nou interpreteren wat de ander zegt of duidelijk maakt uit zijn houding?
Bij communicatie spelen veel dingen een rol. Bijvoorbeeld hoe je praat, hoe je je stem buigt, de uitdrukking op je gezicht (mimiek), de houding van je lichaam (lichaamstaal), je gebaren. Maar ook kan het zijn door wat je niet zegt of door welke woorden je kiest. Als je 's ochtends altijd zegt: “Dag pappa, goedemorgen mamma,” maar nu in een keer alleen maar “dag ouders” zegt, dan kan dat ook al een sein zijn. Misschien ben je wel boos op hun. Of ben je wat chagrijnig. Of wat dan ook. En zelfs als je het onbewust doet kan het wel je emoties verraden, ook al wil je die heel graag verbergen.
Met andere woorden, je communiceert waarschijnlijk meer dan je denkt!Spreker en luisteraar
Heb je wel eens gehad dat je een gesprek had met iemand, maar dat je het idee had dat je volledig langs elkaar heen praatte? Je was het niet met hem of haar eens, je reageerde daarop, maar het landde niet. Misschien dacht je wel: “Sjongens, zij kan ook niet goed luisteren!” Of misschien werd je zelf onzeker en vroeg je je af of jij hem of haar wel begrepen hebt. Als je dat meegemaakt hebt, zal je het wel met mij eens zijn dat communiceren eigenlijk nog best wel lastig is. Hoe maak je iemand nou duidelijk wat je bedoelt? En hoe weet je zeker dat jij de ander wel goed begrijpt?
Bij communicatie gaat het vaak tussen een spreker en een luisteraar. De spreker wil iets duidelijk maken aan zijn luisteraar. Dat kan in een gesprek zijn, één op één. Maar ook voor een grotere groep, bijvoorbeeld in een schoolklas. Daar spreekt de leraar tot een hele klas.Drie stappen
Bij communicatie gaat het globaal gesproken over drie stappen. 1) In de spreker. 2) Tussen de spreker en de hoorder. 3) In de hoorder. Deze drie stappen willen we eens beter bekijken.
1) De spreker heeft een gedachte in zijn hoofd, of een gevoel dat hij wil verwoorden. De eerste stap is dan hoe hij die gedachte moet verwoorden. Welke woorden kiest hij om duidelijk te maken wat hij denkt of voelt? De gedachten bestaan nooit echt concreet uit woorden, maar moeten nog omschreven worden. Dat kan je bij jezelf merken als je bijvoorbeeld zoekt naar woorden om iets duidelijk te maken. Je weet of voelt dan zelf wel wat je wilt zeggen, maar je kan het niet goed helder maken aan de ander.
Of heel wat anders: je denkt wel het ene te zeggen, maar je zegt het andere. Misschien omdat je je hoofd er niet goed bij had, of iets anders. Zo zijn je gedachten dus helemaal niet goed verwoord en zal de hoorder het misschien wel helemaal niet begrijpen.
2) De tweede stap is dat het woord van de spreker in het oor van de hoorder komt. Hiertussen kan ook een heleboel gebeuren. Zo kan er omgevingslawaai zijn, waardoor de hoorder hem niet goed verstaat. Of heeft de hoorder zijn aandacht er niet bij en ontvangt hij het niet.
3) De derde stap is bij de hoorder zelf. Want, stel dat de hoorder het woord wel goed heeft gehoord, dan kan er nog van alles mis gaan. Bijvoorbeeld dat de hoorder een woord verwart met een ander woord, wat er misschien veel op lijkt. Of hij begrijpt een woord verkeerd, omdat een woord twee betekenissen kan hebben. Of de intonatie, de hoogte van de stem wordt verkeerd begrepen.
Als je bijvoorbeeld iemand vraagt: “Hoe maakt u het?” Dan kan dat twee dingen betekenen: hoe het met je gaat, maar ook hoe je iets gemaakt hebt. Of als je zegt: “Nee, jij doet ook nooit wat,” dan kan dat heel serieus bedoeld zijn, maar het kan ook een grapje zijn tegen iemand die juist altijd heel actief is.
In al deze verschillende aspecten kan er een heleboel mis gaan. Daarom is het soms best lastig om elkaar echt goed te verstaan en niet langs elkaar heen te praten. Bij iemand die je heel goed kent zal de communicatie wel gemakkelijk gaan. Je weet wat er bij hem of haar leeft, waar hij mee zit of wat hij doet. Daarom zal je soms misschien zelfs zeggen: “Hu, je zei dit, maar bedoel je niet wat anders?” Of uit iemands lichaamstaal begrijp je al hoe hij zich voelt of wat hij denkt. Maar zelfs dan kan er nog wel eens miscommunicatie zijn, dat je elkaar toch niet begrijpt.
Bij iemand die je voor het eerst spreekt, zal er veel sneller miscommunicatie zijn. Je kent hem of haar niet en weet niet hoe hij zich normaal gedraagt. Zo heb je geen vergelijkingsmateriaal en weet je niet wat een specifiek gebaar of intonatie betekent.Bijbel en hoorder
Bij de Bijbel gaat de communicatie eigenlijk op dezelfde manier, zoals hierboven beschreven is. Maar wel met een aantal grote verschillen.
De Bijbel is een boek. Dat is sowieso al een verschil. In een boek kan je geen verschil horen in toonhoogte of intonatie. Je kunt niet aan de manier van spreken horen hoe iets bedoeld is. Je kunt aan de lichaamshouding zien, hoe hij staat of hoe hij erbij kijkt. Dit komt doordat het geen persoon is die het zegt, maar een boek.
De Bijbel is in een andere tijd geschreven. Dat bemoeilijkt de communicatie ook. In een andere tijd is een andere levenssituatie, andere omstandigheden. Wij weten niet wat het is om werkelijk in oorlog te zijn en het risico daarvan dat bijvoorbeeld je man en je zoon ook worden opgeroepen om te strijden. Of de dreiging van een groot rijk (Egypte, Assyrië of Babylonië bijvoorbeeld) die je land zomaar kan overspoelen. Om daar een voorbeeld bij te noemen: als je het Bijbelboek Obadja leest zul je je vaak afvragen waar het nou precies over gaat en wat de situatie is. Zonder goed te kijken wat de HERE ons daarover geopenbaard heeft in andere gedeelten van zijn Woord zal je Obadja waarschijnlijk niet goed begrijpen.
De Bijbel is geschreven in een andere taal. Wij lezen een vertaling van het Hebreeuwse Oude Testament en het Griekse Nieuwe Testament. Zo kan het soms zijn dat we iets niet goed begrijpen of verstaan, omdat het verkeerd vertaald is. Dat de Bijbelvertalers het anders hebben opgevat.
En een vertaling is altijd zoeken naar de precieze duiding van de oorspronkelijke (Hebreeuwse of Griekse) woorden. Hoe moet je nu met een Nederlands woord precies aangeven wat een Hebreeuws woord voor lading en kleur heeft. Dat kan heel lastig zijn.
Omdat Hij God is en wij slechts mensen zijn, kunnen wij God niet begrijpen en verstaan. God moet Zich aanpassen aan ons en Zich in onze taal uitdrukken om begrepen te worden. God moet menselijke woorden gebruiken om Zich verstaanbaar te maken. Bovendien kunnen wij Gods gedachten nooit volledig begrijpen of uitputten, want Gods gedachten gaan verder en dieper, zijn groter en breder dan wij als mensen bevatten kunnen (vgl. 1 Kon. 8:27 en Jes. 66:1). Wat God zegt is daarom nog wel betrouwbaar, Hij bedoelt precies wat Hij zegt. Daarom mogen wij op zijn Woord bouwen en kunnen we erop vertrouwen dat wat God zegt, Hij ook doen zal.
Bovendien, en dat is de grootste moeilijkheid van het verstaan van de Bijbel, zijn wij zondig. Wij zijn blind en kunnen niet begrijpen en verstaan wat God tot ons zegt. Dat komt omdat wij ons tegen God Zelf willen verzetten. Wij willen uit eigen beweging niet bij Hem horen. Wij zullen niet uit onszelf zeggen: “Here, ik wil U dienen.” Of: “Here, ik wil begrijpen wat U zegt.” Daarom is een goede geestelijke houding nodig om te begrijpen dat God in genade naar ons toe komt. De Heilige Geest moet ons onze ogen ervoor openen dat Jezus Christus werkelijk God is. Hij is in het Oude Testament al aanwezig, maar dat kan alleen de Heilige Geest ons doen begrijpen. Daarover later meer.Gods Woord
De Here heeft door woorden zijn wil duidelijk gemaakt. Hij sprak tot zijn volk en onderwees het door profeten. Allemaal door woorden en daden. Die boodschap, de gedachte, heeft de Here uitgedrukt op een wijze die Hij wil. Hij heeft de woorden gekozen die Hij wilde kiezen. De woorden zelf zijn een perfecte uiting van zijn gedachte. Dit is dus anders dan bij de mens. Bij ons mensen wil het nog wel gebeuren, dat we niet weten hoe wij onze gedachten moeten formuleren of welke woorden we moeten kiezen. Bij God is dat niet het geval. De Here bedoelt precies te zeggen wat Hij zegt. Daarom mogen wij op zijn Woord bouwen en kunnen we erop vertrouwen dat wat God zegt, Hij ook doen zal.
Hier zullen we uitgebreider op in gaan in een volgend artikel.