De woorden van Agur (2)

Spreuken maken de man (30)

In het vorige artikel over Spreuken hebben we een begin gemaakt met de woorden van Agur. Vandaag gaan we daarmee verder, want Agur heeft nog meer gezegd. Ondanks dat we niet weten wie Agur eigenlijk was, heeft hij bijzondere en wijze woorden gesproken. Zeker de moeite waard om te lezen (tip: pak het er even bij). We gaan vandaag verder met het tweede deel, Spreuken 30:15-33. De zogenoemde getallenspreuken. Klinkt ingewikkeld... We doen het weer in vraag- en antwoordvorm, lees je mee?

Wat staat er in dit gedeelte?

Heel veel! Als je dit gedeelte voor het eerst leest, denk je misschien: wat moet ik hiermee? Het is best een lastig te begrijpen stukje. Er worden ook dingen in genoemd waarvan je de betekenis niet direct kunt plaatsen. Direct de eerste zin van dit gedeelte bijvoorbeeld: De bloed-zuiger heeft twee dochters: Geef, Geef. Een bloedzuiger die twee dochters heeft, hoe kan dat nou? We zullen hier later in het artikel nog even op terugkomen.

Verder spelen in dit gedeelte getallen een belangrijke rol. Getallenspreuken worden het daarom genoemd. En een groot deel gaat over dieren met hun kenmerken. Waarom staat dit er allemaal?

Laten we snel verder gaan...

Wat zijn getallenspreuken?

Deze drie dingen zijn voor mij te wonderlijk, ja, vier zijn er die ik niet kan vatten... (Spr. 30:18).

Bij een getallenspreuk wordt een getal genoemd en direct daarna een getal dat op het eerste volgt. In bovenstaande tekst dus de getallen 3 en 4. Wikipedia heeft er een formule voor: X / X+1. Even een weetje, belangrijk is het niet. Bij getallenspreuken gaat het om een stijging; het laagste getal wordt eerst genoemd, vervolgens het getal daarboven en zo verder. Er zit een stijgende lijn in de getallen. De bedoeling is om daarmee de aandacht van de lezer te trekken (Korte Verklaring).

Het is een bepaalde vorm van schrijven. Net zoals je ook bijvoorbeeld het parallellisme hebt (twee zinnen die qua inhoud of vorm hetzelfde zijn, komt veel voor in de Psalmen).

Getallenspreuken kwamen niet alleen in Israël voor maar ook bij de Arabieren en Perzen. Het was dus in de oudtestamentische tijd niet heel ongewoon. En het komt meer voor in de Bijbel. Zie Job 5:19, Prediker 11:2, Amos 1:3-2:6 en 4:8.

Wat is het kernwoord van de verzen 15 en 16?

Het kernwoord van deze verzen is: onverzadigbaar (nooit genoeg hebben). Het gedeelte begint heel bijzonder, met de bloedzuiger die twee dochters heeft: Geef, Geef. Deze twee woorden geven het onverzadigbare al aan. Vervolgens worden er vier dingen genoemd die onverzadigbaar zijn: het graf (ook wel vertaald met het dodenrijk), een gesloten baarmoeder, het land (of de aarde) en het vuur. Voor de uitleg hiervan verwijs ik naar de uitleg in de HSV studiebijbel.

In het Bijbelboek Spreuken wordt veel gesproken over het gaan op de goede weg. Het leert ons door middel van wijsheden te gaan op de weg van God, de weg van het leven. Maar op die weg loert de satan, om je ervan af te trekken naar de weg van de dood. Hij heeft zijn handlangers in de vorm van die groep gangsters uit Spreuken 1:10-19, in de vreemde vrouw die je probeert te verleiden (Spreuken 2:16-29 en hoofdstuk 5, 6 en 7), in de drukte of in de complotten van de goddelozen. Het dodenrijk is als een macht, als een verscheurend monster, de grote slokop en veelvraat. Graf en verderf worden niet verzadigd (Spreuken 27:20). Het dodenrijk is onverzadigbaar, de satan wil zoveel mogelijk mensen leiden naar de dood.

Hoe zit het nou met die bloedzuiger?

Nog even over die bloedzuiger, een dikke waterworm die in waterpoelen en moerassen leeft. Het kleine diertje kan zich aan het lichaam van mens of dier hechten en zich volzuigen met bloed, hij valt er dan vanzelf af als hij vol zit. De kanttekeningen van de Statenvertaling zeggen dat de lust van zo'n diertje dan wel niet verzadigd is, maar hij kan niet meer bloed opzuigen omdat hij gewoonweg vol zit. Dit geeft dus goed het onverzadigbare aan, het nooit genoeg hebben. Met die twee dochters worden hoogstwaarschijnlijk de twee takjes van de tong van de bloedzuiger bedoeld, deze is namelijk verdeeld in twee delen (zie ook de uitleg in de kanttekeningen van de Statenvertaling).

Even een uitstapje, zodat je het misschien beter kunt plaatsen.

Noemt Agur ook iets over de 10 geboden?

Jazeker, en wel specifiek het 5e gebod: eer uw vader en uw moeder (...). Vers 17 gaat over het bespotten van een vader en ongehoorzaam zijn aan een moeder. In vers 11 is deze ongehoorzaamheid ook al genoemd. Een indringende waarschuwing staat hier. Als je geen respect hebt voor je ouders en hen niet gehoorzaamt, zal het slecht met je aflopen.

Een oog dat een vader bespot, en de gehoorzaamheid aan de moeder veracht (...) Waarom wordt hier het oog genoemd? Je zou denken dat het de mond is waaruit bespottelijke woorden komen. De kanttekeningen van de Statenvertaling leggen dat mooi uit. Het oog wordt voornamelijk in deze straf vermeld, omdat daarin het meeste de tekenen van spot, spijt, verachting en kwaadwilligheid te zien zijn. Hoe sprekend kunnen ogen zijn!

Wat is voor Agur te wonderlijk?

In de verzen 18-20 worden vier dingen genoemd die voor Agur te wonderlijk zijn, hij kan het niet bevatten. De weg van de arend in de lucht, de weg van een slang op een rots, de weg van een schip in de zee en de weg van een man bij een meisje (vers 18 en 19). Hoe wonderlijk is het dat een arend in de lucht blijft vliegen zonder dat hij naar beneden valt! Hoe wonderlijk is het dat de slang zonder poten snel kruipt en klimt op gladde rotsen! Hoe wonderlijk is het dat een schip in de zee niet zinkt of omvalt op de grote golven! Hoe wonderlijk is de liefde tussen man en vrouw! Hierin zien we Gods almacht in de schepping, zoals dat ook zo mooi in Psalm 104 wordt beschreven. Wij zien het, maar kunnen het niet begrijpen. Het gaat ons verstand te boven.

Bijzonder aan deze vier 'wegen' is dat zij één ding gemeen hebben: zij laten geen spoor na. Je kunt niet zien dat er een arend door de lucht heeft gevlogen, dat een slang over een rots is gekropen, dat een schip door de zee heeft gevaren en dat een man en vrouw geslachtsgemeenschap hebben gehad.

En dan komt vers 20: Zo is de weg van een overspelige vrouw: zij eet, wist haar mond af en zegt: Ik heb geen onrecht bedreven. Dit is eigenlijk net zo wonderbaarlijk en verborgen als de vier eerder genoemde dingen. Hierin zien we het grote kwaad en de behendigheid waarmee de overspelige vrouw haar schuld bedekt. Niemand hoeft het te weten wat zij heeft gedaan, want het laat geen zichtbaar spoor na.

Wat zijn vier ondragelijke dingen?

Drie dingen waaronder de aarde siddert (beeft) en vier dingen die ze niet kan dragen. Wat zouden die dingen zijn? Dat staat in vers 21-23. De aarde beeft als een dienaar koning wordt, als een dwaas met brood wordt verzadigd, als een gehate vrouw zal trouwen en als een slavin de bezittingen van haar meesteres erft. Waarom? De studiebijbel HSV geeft hier als uitleg bij: De vier genoemde personen zijn onverdraaglijk. Ze zijn namelijk niet in staat om te genieten van of verstandig om te gaan met de dingen die ze hebben gekregen. Een hedendaags voorbeeld zou zijn dat iemand een functie krijgt waarvoor hij niet capabel is.

De Korte Verklaring noemt hierbij nog dat in alle vier de dingen iets zit wat niet past, niet zo mocht zijn en waartegen het gevoel voor vaste orde zich verzet.

Wat kunnen wij leren van de kleine dieren?

De mier, de klipdas, de sprinkhaan en de hagedis. Ze worden allemaal in Spreuken 30 genoemd (vers 24-28). Vier kleine en heel verschillende dieren, die één ding gemeen hebben: ze zijn ontzettend slim. Een bekende uitdrukking is: 'Wie niet sterk is, moet slim zijn'. En dat is nou juist op deze kleine dieren van toepassing. Deze kleine dieren zijn wijs gemaakt (vers 24). God heeft hen die wijsheid gegeven. Kijk bijvoorbeeld naar de mieren. Een groot volk dat slim te werk gaat. Het is goed georganiseerd in het mierennest. Het zijn drukke diertjes, altijd bezig. Het belangrijkste is om een voedselvoorraad aan te leggen voor de winter. Hard werken dus! Ga naar de mier, luiaard, zie zijn wegen en wordt wijs, staat er in Spreuken 6:6. En wie van ons heeft niet iets van die luiheid in zich? Wij hoeven niet als een mier te worden maar we kunnen wel van ze leren. Want juist deze kleine diertjes laten een verbluffend organisatietalent zien. Hoe mooi heeft onze Schepper dat gemaakt!

Wat kunnen wij leren van de grote dieren?

En dan worden de grote dieren genoemd (vers 29-31). De leeuw, de haan en de (geite)bok. En in vers 31 wordt een koning aan het hoofd van zijn leger ook nog genoemd, geen dier maar een mens.

In vers 29 staat: Deze drie hebben een voorname tred, ja, vier hebben een statige gang. Met tred wordt bedoeld: goed van voetstap, dapper in gang en optreden. Een statige gang, dat typeert de genoemde dieren en daarmee onderscheiden zij zich. De moedige en sterke leeuw, de trotse haan die voor de kippen uit stapt, de bok die trots en moedig met opgeheven hoofd voorop gaat in de kudde.

Wat kunnen wij nu hiervan leren? God wil dat wij voor de schoonheid, dapperheid en trots van deze dieren oog hebben.

Wij kunnen leren van de dieren en ons aan hun gang door het leven spiegelen. Niet nadoen, maar wel ervan leren: koninklijk onze weg gaan, met gepast zelfrespect. Hooghartig en verwaand? Nee, kijk maar naar de kleine dieren, laten we hen niet onderwaarderen of minachten.

Welk advies geeft Agur in dit gedeelte?

Dat kun je lezen in de verzen 32 en 33. Als u dwaas gehandeld hebt door u te verheffen, en als u het zich voorgenomen hebt: de hand op de mond! De hand op de mond, dat betekent: beheers je en zeg niet het kwalijke of gemene dat je wilde doen of zeggen, oftewel: hou je mond. Want dat voorkomt ruzie en boosheid. Het advies is dus, zoals de studiebijbel HSV zegt: mensen met onaangenaam en achterbaks gedrag zouden er goed aan doen zich kalm te houden, anders zullen ze spoedig verwikkeld raken in conflicten. Dat is zo zeker als dat je van melk boter kan maken en een stoot tegen de neus een bloedneus geeft. Een wijze les naast alle andere wijze lessen uit Spreuken.

* Bronnen afbeeldingen: www.universiteitleiden.nl - www.wikipedia.org - newportbeachindy.com - www.bureaublad-achtergronden.nl

* Voor dit artikel is gebruik gemaakt van het boek: Spreuken - boek van de bijbel - spiegel van de werkelijkheid van ds. H.M. Ohmann (W&W nr. 50)

Vragen:

- Dieren worden vaker in de Bijbel genoemd. Zoek deze teksten eens op en bekijk wat er over de dieren wordt gezegd en wat dat betekent.

- Spreuken 30:29-31, waarom wordt de koning naast de dieren genoemd?

- Lees dit gedeelte (Spreuken 30:15-33) eens in verschillende vertalingen en kijk naar de verschillen. Welke zijn dit? Maakt dit uit voor de tekstuitleg of niet?